Retarder Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey
| Melike Kayabaşı
Retarder, Türkçe’ye çevrildiği zaman geciktirici veya yavaşlatıcı anlamına gelir. Retarder oluşturduğu ikinci bir frenleme sistemi ile sürücülere sürüşlerinde ekstra konfor ve güvenlik sağlar. Fren bakımında maliyet düşüşü ve pratiklik sunar. Yazımızda retarderlar ile ilgili bilmek istediğiniz birçok bilgiyi bulabilirsiniz. Gelin hep birlikte bu kavrama ve detaylarına bir göz atalım.
Retarder Nedir?
Retarder, fren performansını iyileştirmek, fonksiyonlarını artırmak veya değiştirmek için kullanılır. Motor frenleri gibi aşınmasız sürekli frenlerdir. Ticari araçların aktif güvenliğini artırır. Genellikle kamyon, tır gibi ağır vasıta araçlarında kullanılır. Bu sayede koruma sağlayabilirsiniz. Frenleme sistemleri ile ilgili olarak bu sistemler mekanik sistemlerdir. Diğer yandan geciktirici sistemler ise ya sıvı direnci ya da elektromanyetik kuvvetler yoluyla çalışır. Retarderler, birincil fren sisteminin bir aracı durdurmak için göstermesi gereken çaba miktarını azaltarak ana fren sistemini desteklemek için kullanılır. Ticari araçların aktarma organlarına takılır. Aracın kinetik enerjisinin bir kısmını ısıya dönüştürürler. Diğer yandan bilmeniz gereken diğer bir terim ise otomatik retarder sistemidir. Bu sistem, kamyon ve otobüs gibi ağır vasıta araçlarda daha çok tercih edilen ikincil bir fren sistemidir. Otomatik retarder sistemi, uzun bir yokuştan iniş sırasında bir kamyonun frenlerini modüle etmek için tasarlanır. Otomatik retarder kontrolünde aracın hızı nerdeyse sabit kalır.
Montaj yerine bağlı olarak, birincil ve ikincil retarderlar arasında bir ayrım yapılır. Birincil retarderlar, motor devrine bağlıdır ve motor ile şanzıman arasına takılır. İkincil retarderlar, hıza bağlıdır ve şanzıman ile tahrik aksı arasına takılır. Çalıştırmadan sonra hidrodinamik frenler ve elektrodinamik retarderlar arasında bir ayrım daha yapılır. Hidrodinamik ikincil retarderlar normalde modern ileri kontrollü kamyonlarda kullanılır. Etkisi aracın hızına bağlıdır.
Travego retarder sesinden de anlaşılacağı üzere retarder sesi, genellikle çalışan bir motorun sesiyle duyulmaz ve motor frenlerine kıyasla son derece sessizdir.
Retarder Çalışma Prensibi Nedir?
Retarder sistemleri ile ilgili en merak edilen şeylerden biri bu sistemin çalışma prensibidir. Motor ve retarder fren arkasındaki ilke, egzoz valflerinin hareketini değiştirerek motoru bir hava kompresörüne dönüştürmektir. Motor frenleri, araçların aktarma organları boyunca tekerleklere önemli miktarda sürtünme üretmek için dizel motorun özelliklerini kullanır. Bu, servis frenlerinin soğuk kalmasını ve acil durumlara hazır olmasını sağlar. Retarderlar, araçları yavaşlatmaya veya yokuş aşağı giderken sabit hızı korumaya hizmet eder ve yokuş aşağı hızlanarak aracın kaymasını önlemeye yardımcı olur. Bu da güvenlik açısından oldukça önemli bir yardımcı olur. Diğer yandan bu sistemin prensiplerini kısaca anlatmak gerekirse eğimlerde hız kontrolü ve ek frenleme sağlayarak fren ömrünü uzatmaktır. Bunu yaparken bir motor retarder motordan egzozu yakalar ve sıkıştırır, böylece motorun gazı silindirlerden dışarı itmek için daha fazla çalışması gerekir. Motoru direnç yoluyla geciktirir ve yavaşlatır. Bu, aracın yavaşlamasına neden olur. Bu da aracı durdurmak için servis frenlerinde daha az frenleme kuvveti gerektirir.
Diğer yandan diğer bir terim de hidrolik retarder sistemidir. Hidrolik retarder, hidrolik prensibi ile çalışır. Herhangi bir parçaya uygulanan basınç, aynı şekilde diğer parçalara geçer. Basınç, etrafını çevreleyen duvarların tüm eşit alanlarına ve duvarlarına dik bir şekilde ve eşit kuvvetle etki eder. Hidrolik retarderlar, sıvı dolu bir haznede dinamik ve statik kanatlar arasındaki sürükleme kuvvetlerini kullanır. Burada sıvı, gecikmeyi sağlamak için bir ortam görevi görür.
Hidrolik retarder, debriyaj ve yol tekerlekleri arasındaki bir şanzıman tahrik miline bağlı kanatlar kullanır. Kanatlar, otomatik şanzımanda olduğu gibi küçük boşluklarla statik bir oda içine alınır. Retarder çalıştırıldığında, basınçlı hava, akışkanı bir tarafında stator, diğer tarafında pervane miline bağlı rotorun bulunduğu hazneye pompalar. Rotorun dönme hareketi yağı hızlandırır ve bir tork oluşturur. Bu tork rotoru dişli vasıtasıyla çeker. Stator, yağı rotora geri taşır. Bu hareket, bir frenleme torku veya sürükleme yaratır ve bunun sonucunda rotor ve ayrıca pervane şaftı yavaşlar. Çalışma sıvısı ısınır ve genellikle bir soğutma sisteminde dolaştırılır. Frenleme sırasında araçların kinetik enerjisi, akışkanın ısı enerjisine dönüştürülür. Ayrıca motor soğutma sistemi aracılığıyla bir yağ soğutucusu vasıtasıyla soğutulur. Yavaşlama veya frenleme yapıldığında, yağ depoya geri döner ve bu rotoru serbest bırakır ve yay onu orijinal konumuna geri getirir.
Retarder Nasıl Çalışır?
Retarder, aracın hızını azaltmak için motor içinde oluşturulan basıncı kullanır. En yaygın olarak kamyonlar, tırlar ve demiryolu uygulamalarında da kullanılır. Retarderler, geleneksel fren sisteminde ek aşınmaya neden olmadan araçları yavaşlatmaya olanak tanır. Retarder çalışma aşamaları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Emme valfi açıkken dizel motorun silindirine hava çekilir. Hava motora normal bir dizel motorda atmosfer basıncında veya turbo şarjlı dizel motorda basınç altında girer.
Pistonun yukarı strokunda, motor silindirindeki hava yaklaşık 500 libre sıkıştırılır. Bu sıkıştırma için enerji, kamyonun aktarma organları tarafından sağlanır ve dönen tekerlekler üzerinde ek bir sürükleme anlamına gelir.
Pistonun silindir içindeki hareketinin tepesine yakın bir yerde, egzoz valfi açılır ve silindirdeki basıncı tahliye eder. Bu, genellikle fren geciktiricilerle ilişkilendirilen patlama sesidir. Bu, silindirde tutulan basınçlı havanın enerjisini serbest bırakır.
Egzoz valfi, silindir aşağı strokuna başlamadan önce kapanır. Piston, aşağı strok sırasında vakuma karşı çalışır ve aktarma organından daha fazla enerji emer ve bu da kamyonu yavaşlatmaya devam eder.
Retarder devrede olduğu sürece işlem tekrarlanır. Fren geciktirici devre dışı bırakıldığında, dizel motorun normal işlevleri geri döner.
Motor Frenine Yardımcı Olan Sistem Retarder Hangi Durumlarda Kullanılır?
Özellikle ağır hizmet tipi ticari araçlarda, servis fren sisteminden bağımsız sürekli fren sistemleri motor fren sistemi ve retarder yokuş inişlerde fren yükünü hafifletmek için kurulur. Bu sistemler ayrıca servis fren sisteminin balata aşınmasını ve termal yüklerini azaltmak için de kullanılır.
Motor geciktirici frenler, birçok ağır kamyonda araçların servis frenlerine ek olarak kullanılmaktadır. Motor geciktirici frenler, buz, kar ve ıslak veya çakıllı yol yüzeyleri dahil olmak üzere zorlu hava ve yol koşullarında ve özellikle yokuş aşağı hareket ederken artırılmış sürüş güvenliği sağlar.
Retarder, orta ve yüksek iniş hızları için daha etkilidir. Elektrodinamik retarder, daha düşük yol hızları için daha uygundur; hidrodinamik retarder ise, etkinliğini daha yüksek yokuş aşağı hızlarda geliştirir.
Retarder'ın Avantajları Nelerdir?
Retarderlar frenleme direnci elde edilmesini sağlar. Enerjiyi dağıtarak klasik fren sistemlerini rahatlamayı amaçlar. Çok sayıda işleve sahip olan retarderlar, birçok avantajı da beraberinde getirir. Bu avantajlardan bir kısmı şu şekilde belirtilebilir:
• Tüm frenleme eylemlerinin çok büyük bir kısmı aşınma olmadan gerçekleştirilebilir.
• Güvenlikte önemli bir artış sağlar
• Servis frenlerini koruyarak yedek parça ve bakım maliyetlerini azaltır. Servis frenlerinin daha az kullanılması bakım ve tamir maliyetinde tasarruf sağlar.
• Gelişmiş sürücü güvenliği oluşmasına yardımcı olur.
• Daha hızlı, daha kararlı, daha verimli frenleme performansı yaratarak frenleme verimliliğini korur.
• Motor, lastikler ve servis frenlerinde daha az aşınma olmasını sağlar.
• Daha yüksek ve daha düzenli ortalama hız sayesinde taşıma yeteneğini artırır.
• Yakıt tasarrufu sağlar.
• Yük limitlerinin optimal kullanımına izin verir.
• Yokuş aşağı inişlerde sürüş hızını sabit tutar.
• Servis frenlerinin her zaman kullanabilir olmasını sağlar.
• Tüm hız aralıklarında çok daha fazla güvenlik sunar.